مدرسه شوکتیه بیرجند

مدرسه شوکتیه یا شوکتی بیرجند یکی از بناهای قدیمی این شهر و یکی از اولین مدارس ایران به شکل امروزی بعد از دوره مکتب خانه های سنتی است .

آدرس :

 بیرجند ، خیابان شهید منتظری، کوچه پست قدیم

ثبت در فهرست آثار ملی ایران :

این اثر در تاریخ ۱۶ اسفند ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۳۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مشخصات بنا :

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به صورت چهار فصل ساخته شده که از یک فضای مرکزی به‌ صورت حیاط و بخشی پیوسته دور تا دور آن تشکیل شده‌ است.

حیاط بخش عمده‌ای از بنا را دربر می‌گیرد که با آجر فرش شده‌ است و در میان آن حوضی قرار دارد که در وسط آن سکویی به ارتفاع حدود ۳۰ سانتی‌متر قرار گرفته است .

سردر ورودی بنا با طاق جناقی دارای تزئینات مقرنس می‌باشد.

این بنا تک ایوانی است که ایوانی بلند و باشکوه دارد و از اجزا و عناصر معماری ایرانی از قبیل ورودی، هشتی، دهلیزها، ایوان، حجره‌های اطراف حیاط، شاه‌نشین و حمام تشکیل شده‌ است. این بنا دارای دو ورودی است که یکی در ضلع جنوبی و دیگری در ضلع غربی بنا واقع شده است .

بنای این مدرسه با بهره‌گیری از حیاط مرکزی به بهترین نتایج از نظر تنظیم عملکرد و فراهم آوردن شرایط محیطی متعادل دست یافته‌ است.

در این بنا یک کلاه فرنگی زیبا در میان گنبد تالار شوکتیه وجود دارد که با رسمی‌بندی زیبایی تزئین شده‌ است.

همچنین مقرنس‌ها ، گچ‌بری‌ها و آجرکاری‌ های بسیار زیبایی در این بنا به چشم می‌خورد.

معمار این بنا کیست ؟

این بنا توسط استاد حسین بنا معروف به استادفرج دوم ( فرزند استاد فرج بنا ) ساخته شده که معمار اصلی این بنا می باشد .

تاریخچه مدرسه شوکتیه بیرجند :

این بنا طی چهار سال از 1269 هجری شمسی  تا 1273 هجری شمسی تحت عنوان حسینیه شوکتیه توسط امیر اسماعیل خان علم (شوکت الملک اول) ساخته شد و در سال 1287 هجری شمسی توسط برادر او شوکت الملک دوم به مدرسه تبدیل شده‌ است.

پس از مدرسه عالی دارلفنون، مدرسه ابتدائی رشدیه تبریز، و مدرسه محتشمیه در کرمانشاه، مدرسه شوکتیه بیرجند چهارمین مدرسه از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می‌شود که به دنبال آن دبیرستان شوکتیه و مدارس دشت بیاض نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی افتتاح شد .

همزمان با انقلاب مشروطیت امیر اسماعیل خان شوکت الملک که فرزندی نداشت یک سوم اموال خود را وقف امور خیریه کرد و تولیت آن را به برادر کوچکش محمد ابراهیم خان واگذار نمود. محمد ابراهیم خان علم معروف به شوکت‌الملک دوم بعد از سفر به تهران و دریافت مقام حکمرانی و امارت قاینات در صدد برآمد موقوفه مذکور را در جهت ایجاد فضای آموزشی مصرف کند. شوکت‌الملک تحت تأثیر اقدام امیر کبیر در تأسیس مدرس دارالفنون در صدد برآمد مدرسه مشابهی را در بیرجند تأسیس کند. او در سال ۱۳۲۵ ه‍.ق مطابق با۱۲۸۵ ش در محل حسینیه شوکتیه که توسط برادرش در سال (۱۳۱۲ه‍. ق) ساخته شده بود اقدام به تأسیس مدرسه شوکتیه نمود.

محمد امیر خان برای تشویق افراد به تحصیل در این مدرسه برای محصلین بی‌بضاعت و خانواده آن‌ها کمک‌های نقدی و جنسی مؤثری در نظر می‌گرفت. همچنین آیت‌الله شیخ هادی هادوی که از علمای طراز اول آن زمان بود با اعزام تنها پسر خود به این مدرسه در ذهن و فکر مردم اثری عمیق بر جای گذاشت و کار مدرسه رونق گرفت. این در حالی بود که پیش از تأسیس مدارس به سبک جدید، تعلیم و تربیت به عهده مکتب خانه‌ها بود که افراد روحانی نقش مؤثری در آن‌ها داشتند.

مدرسه شوکتیه ابتدا به صورت مدرسه ابتدائی بود که پس از مدتی دبیرستان شوکتیه نیز به آن افزوده شد. حقوق معلمین این مدارس نیز از بودجه حکومتی سالانه به صورت نقدی و جنسی پرداخت می‌شد.

در سال ۱۳۰۱ شمسی مدرسه نسوان امارت قلعه افتتاح شد و سپس در سال ۱۳۰۳ش در دوره دوم دبیرستان دانش‌آموز پذیرفت. شوکت الملک دوم و همچنین روحانی خوش‌نام محلی شیخ محمد موحد برای تشویق مردم و جذب بیشتر دانش‌آموزان، دختران خود را به این مدارس فرستادند. در سال ۱۳۰۱ به منظور تصریح در دخترانه و پسرانه بودن، مدارس پسرانه به شوکتی و دخترانه به شوکتیه نامگذاری گردید. همچنین دبیرستان پسرانه شوکتی در سال ۱۳۰۳ش از دبستان جدا شد.

فاصله تا اماکن دیگر: