آتشکده اسپاخو

آتشکده اسپاخو یا معبد اسپاخو یا کلیسای اسپاخو  یکی از قدیمی ترین بناهای پابرجای باستانی در خراسان شمالی است.

بر اساس کاوش‌ها و بررسی‌های کارشناسان این آتشکده مربوط به دوران ساسانیان می باشد و در کنار آن روستایی است که به همین نام یعنی اسپاخو ، معروف است.

این معبد در کیلومتر ۱۱۵ محور بجنورد به جنگل گلستان و در ۶۵ کیلومتری غرب شهر آشخانه ؛ مرکز شهرستان مانه و سملقان بر روی تپه‌ای مرتفع در دامنه جنگل‌های سوزی برگ ارس و در قسمت جنوبی روستای اسپاخو واقع شده‌ است.

ثبت ملی :

این اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۵۶ با شماره ی ثبت ۱۵۷۹ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

علت نام گذاری : 

در رابطه با نامگذاری روستای اسپاخو و آتشکده اسپاخو می‌گویند: واژه هسپ و اسپ نام کهن و پهلوی است که در طی زمان تبدیل به اسب گردیده‌ است و اسپ علاوه بر اخو به معنای پرورش اسب نیز می‌باشد و طبق شواهد احتمالی این منطقه محل پرورش اسب بوده که نام روستای اسپاخو نیز اطلاقی از آن است.

معماری آتشکده :

باستان‌شناسان با توجه به معماری خاص این آتشکده که سقفی گنبددار دارد و باتوجه به لاشه‌ ی سنگ و ملات ساروج به کار رفته که از مصالح مخصوص معماری ساسانی است، این آتشکده را مربوط به روزگار ساسانیان می‌ دانند.

معماری این بنا نمادی از معماری خراسان در دوران ساسانی است که از ترکیب گنبد و ایوان الگو گرفته‌ شده است، ترکیبی که سابقه کهنی در معماری بناهای دوران تاریخی و اسلامی دارد، البته در نظریه‌ ای دیگر معماری این بنا الگو گرفته از پای فیل مشهور به پافیلی است که از پابرجاترین نوع معماری محسوب می‌شود. معبد اسپاخو که با لاشه سنگ و ملات ساروج ایجاد شده است دارای پلانی مستطیل شکل است و سقف آن با طاق و گنبد پوشیده شده‌ است. ورودی اصلی بنا در ضلع شرقی به شکل ایوانی بلند با قوس گهواره‌ای می باشد که گنبدخانه در غرب آن قرار دارد در دیواره‌ های شمالی و جنوب بنا نیز ورودی‌هایی با طاق کلیدی تعبیه شده است که از ویژگی‌ های معماری ساسانی است .

با وجود اینکه معبد اسپاخو را به عنوان کلیسا نیز می‌خوانند اما وجود آتشدان و حفره‌هایی در سقف برای خروج دود و… این احتمال را که این معبد توسط زرتشتیان ساخته شده باشد را قوی تر می‌کند و همچنین در اطراف این بنا و روستای اسپاخو بر روی تپه‌ای قبرستانی وجود دارد که از نظر وضع دفن و مقبره سازی با طرز تدفین مسلمانان تفاوت اساسی دارد و قبرها به صورت خانوادگی دفن گردیده‌اند که بنا به گفته کارشناسان این شواهد حاکی از آن است که اقوام خاصی از زرتشتیان در این منطقه وسیع زندگی می‌کردند و این بنای عظیم مربوط به آنها می‌باشد.

باورهای مردم منطقه : 

مردم محلی این آتشکده را با نام کلیسا، می‌شناسند اما تاکنون هیچ‌ گونه شاهدی بر حضور مسیحیان در این منطقه پیدا نشده‌ است و از سوی دیگر، شکل دایره‌ای محراب، آتشدان و سوراخ‌های درون سقف گنبد که روزن‌های برای خروج دود است، نشان می‌دهد که این جایگاه، هیچگاه کلیسا نبوده و آتشکده‌ای است که زرتشتیان باستان آن را ساخته‌ اند.