پارک ملی خبر

پارک ملی خبر ک منطقهٔ حفاظت شده در بخش خَبْر از شهرستان بافت، استان کرمان است . ( مشاهده روی مپ )

مساحت این پارک ملی 120 هزار هکتار است .

تاریخچه :

این پارک در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی با عنوان منطقه ی حفاظت شده و در سال ۱۳۵۴ تحت عنوان پناهگاه حیات وحش خبر و روچون مورد حفاظت قرار گرفت؛ در نهایت در سال ۱۳۷۰ به عنوان منطقهٔ گردشگری فرهنگی در سازمان فرهنگی یونسکو به ثبت رسید و در سال ۱۳۷۸ قسمت عمده ی این منطقه به پارک ملی ارتقاء یافت.

پناهگاه حیات وحش روچون :

این پناهگاه در محدوده ی شهرستان بافت و به شکل خوشه‌ای در داخل پارک ملی خبر پراکنده است و شامل ۵ بخش می‌باشد:

1. بخشی در جنوب روستای محمودآباد
2. بخشی در شمال روستای ده سرد
3. بخشی در غرب خیرآباد
4. بخشی در شمال ارزوییه
5. بخشی در روستای رُچان

این منطقه از سال ۱۳۷۸ به عنوان یکی از مناطق حفاظت شده اعلام شد و از مناطق کمیاب و نادر کشور است که پتانسیل استفاده در جنبه‌های آموزشی، تفریحی، علمی و اقتصادی را دارد.

زمین شناسی :

از نظر زمین‌ شناسی پارک ملی خبر در بخش جنوبی زون سنندج – سیرجان قرار دارد. قدیمی‌ترین سنگ‌های رخنمون یافته مربوط به سنگ‌های دگرگونی متعلق به دوره ی کامبرین است. بیشترین وسعت منطقه نیز به سنگه‌های دگرگونی اختصاص دارد که به صورت سه کمپلکس گل‌گهر، روتشون و خبر در منطقه مشاهده می‌شود. علاوه بر این، سنگ‌های آتشفشانی و رسوبی نیز در منطقه دیده می‌شوند. لازم به ذکر است که سنگ‌های دگرگونی حاوی شیلی و همچنین نهشته‌های فلیش گونه و ماسه سنگی پارک، به شدت فرسایش پذیرند. پارک ملی خبر از نظر چینه‌شناسی، منطقه‌ای متنوع است که سازندها و واحدهای سنگی آن در برگیرنده ی سنگ‌های دوران کواترنری، هولوسن، پلیستوسن، الیگومیوسن، ژوراسیک – سرتاسیوز، کربونیفر، دوونین، کامبرین – اردویسین و مزوزوئیک است و مهم‌ترین گسل‌های موجود در منطقه شامل گسل دهسرد و گسل خبر می‌باشد.

آب و هوا :

مهم‌ترین توده‌های هوایی مؤثر بر محدوده در فصل زمستان، توده‌های پرفشار شمالی، و به‌طور مشخص سیستم پرفشار سیبری، سیستم پر فشار آزر از سمت اقیانوس اطلس شمالی، سیستم کم فشار مدیترانه‌ای و سیستم کم فشار سودان است.

در فصل تابستان نیز جریان‌های کم فشار تابستانه هند (مونسون) و کم فشار حرارتی کویر مرکزی و لوت محدوده مورد نظر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بر اساس مطالعات انجام شده به روش آمبرژه، در محدوده ی مورد مطالعه، چهار اقلیم خشک سرد، خشک نیمه‌سرد، خشک معتدل و بیابانی گرم میانه دیده می‌شود که بیشترین وسعت به اقلیم خشک نیمه‌سرد اختصاص دارد.

منشأ اصلی بارندگی در پارک که بیشتر زمستانه است، جریان‌های مدیترانه‌ای بوده و میانگین بارندگی سالانه ۲۵۳/۶۹ میلی‌متر است. میانگین سالانه ی دمای روزانه بین ۱۳/۷ تا ۲۵/۳ درجهٔ سانتی‌گراد متغیر است.

متوسط تعداد روزهای یخبندان ۷۸ روز در سال است .

حداکثر میانگین سالانه رطوبت نسبی، ماهانه ۴۷ درصد است.

جهت باد غالب از ماه آبان تا اردیبهشت، غربی و جنوب غربی و از خرداد تا مهر ماه شمالی و میانگین سرعت باد غالب ۵٫۴ متر بر ثانیه در جهت شمال است.

واحدهای اراضی :

در محدوده ی مورد مطالعه ۵ تیپ اراضی در قالب ۱۰ واحد اراضی در چارچوب سیستم همبستهٔ کوهستانی – بیابانی دیده می‌شود، این تیپ‌ها شامل:

1. تیپ کوهستان
2. تیپ تپه
3. تیپ اراضی فلات‌ها و تراس‌های فوقانی
4. تیپ اراضی واریزهای سنگریزه دار
5. تیپ اراضی آبرفت‌های بادبزنی شکل سنگریزه دار

بر روی این واحدها ۸ نوع تیپ خاک با بافت شنی، شنی لومی و لومی شنی با اعماق متفاوت قابل تشخیص است. این خاکها به علت شرایط اقلیمی مناطق خشک، دارای سنگریزه زیاد هستند.

چهره ی عمومی منطقه از نظر فرسایش خاک بر اساس مدل پسیاک به ۴ طبقه زیر تقسیم می‌شود:

1.  مناطق با فرسایش کم با مساحت محدودی در حاشیهٔ شمالی که شامل اراضی کم‌شیب و با پوشش به نسبت خوب است.
2.  مناطق با فرسایش متوسط.
3. مناطق دارای فرسایش زیاد که بخش عمدهای از منطقه را شامل می‌شود.
4. مناطق با فرسایش خیلی زیاد که مربوط به مناطق با شیب تند و بیشتر فاقد پوشش گیاهی است. قابل جبران تحمل می‌کند.

فرسایش سطحی خاک در کل منطقه حدود ۱۷٫۹ تن بر هکتار است. مهم‌ترین عامل در کنترل فرسایش خاک ، خروج کامل دام عشایر و روستاهای اطراف میسر می‌شود.

منابع آبی :

عمده منابع آبی این پارک از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود که شامل چشمه ،  چاه و  قنات می باشد .

تنوع زیستی :

تنوع آب و هوای منطقه ی سرد سیری، معتدل و گرمسیری و تلاقی دو تیپ رویشی ایران ـ تورانی و صحرا-سندی سبب غنای گونه‌های گیاهی در این منطقه شده‌است. پارک ملی خبر یکی از ذخیره‌گاه‌های طبیعی بسیار با ارزش کشور است که از تنوع اقلیمی، چشم‌اندازهای دیدنی و گونه‌های گیاهی و جانوری فراوانی برخوردار است. وجود کوه‌های بسیار مرتفع در کنار دشت‌های هموار و کم‌ ارتفاع چشم‌انداز طبیعی این پارک را با شکوه، زیبا و متنوع ساخته‌ است. پارک ملی خبر به‌همراه پناهگاه حیات وحش روچون از کوه‌های خشک صخره‌ای و صعب‌العبور، دره‌ها، تپه ماهورها، جنگل‌های کوهستانی، مناطق دشتی و استپی تشکیل شده که همین موضوع باعث پدید آمدن منظره‌های متفاوتی در این پارک شده‌است. این پارک به دلیل دارا بودن تنوع زیستی ناشی از وجود ارتفاعات، دشت‌های متعدد، حوضه‌های آبخیز متنوع، اختلاف شرایط اقلیمی و سه نوع آب و هوای سردسیری، معتدل و گرمسیری در کشور کم‌ نظیر است.

پوشش گیاهی :

۵۲٫۸ درصد از گونه‌های گیاهی پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش رو متعلق به منطقهٔ رویشی ایران – تورانی

۱۲٫۱ درصد آن تعلق به منطقهٔ رویشی صحرا – سندی

۹٫۸ درصد. آن مشترک بین این ۲ منطقه

بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در حدود ۷۵۰ گونه ی گیاهی  در این منطقه شناخته شده است . بیشترین تعداد گونه‌های درختی و درختچه‌ای به جنس Amygdalus، بیشترین تعداد گونه‌های علفی و بوته‌ای به جنس AStragalus و بیشترین گونه‌های بوته‌ای به خانوادهٔ Legorminosae اختصاص دارد.

پارک ملی خبر در برگیرنده بقایای اجتماعات گیاهی ارزنده‌ای چون بنه، بادام، کیکم و ارس است. همچنین گونه‌های با ارزشی چون انار شیطان، کنار، زیتون وحشی، استبرق و کهور در این محدوده دیده می‌شود.

این پارک به دلیل کوهستانی بودن، تنوع اقلیمی و توپوگرافی از توان گونه زایی بالایی برخوردار است. حضور ۸۰ گونه ی بومی نشان از ارزش حفاظتی بالای منطقه دارد. بر اساس طبقه‌بندی توپوبیوکلیماتیک، ۴ رویشگاه در محدودهٔ مورد مطالعه قابل تفکیک است. این رویشگاه‌ها شامل رویشگاه دشت سردسیری، کوهستان سردسیری، بخش معتدله، دشت گرمسیری و کوهستان نیمه‌گرمسیری است. در بررسی تیپولوژی منطقه، ۲۷ تیپ گیاهی شناسایی شده‌ است که ۱۶ تیپ آن درختی و درختچه‌ای است. عناصر اصلی رویش‌های جنگلی منطقه مورد مطالعه را گونه‌های کیکم، بنه، ارچن، بادام کوهی، تنگرس، اُرس، هوم، کُنار، قوسک، رزوک، ترویت، شن، سیاچوب و رزوک خوراکی تشکیل می‌دهد که چهارگونه ی اول در مجموع ۶۰ درصد فراوانی عناصر رویش‌های جنگلی را به خود اختصاص داده‌اند. درخت بنه به دلیل فراوانی و نقش آن در ساخت تیپ‌های اصلی و سطح تاج پوشش مهم‌ترین عنصر سازنده رویش‌های جنگلی در محدوده ی پارک به‌ شمار می‌آید.

حیات وحش :

در حال حاضر پارک ملی خبر دارای ۳۴ گونه پستاندار متعلق به ۱۴ خانواده و ۶ راسته، ۷ گونه پرنده ی مهاجر، ۸۵ گونه پرنده ی بومی و ۳۱ گونه خزنده است که نشان از غنای گونه‌ای منطقه دارد پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون ضمن برخورداری از تنوع گونه‌ای بالا، گونه‌های حمایت شده و با ارزشی چون پلنگ، جبیر، کاراکال، روباه شنی، هوبره، عقاب طلایی و… را در خود حفظ می‌کند

مهمترین گونه‌های بارز منطقه را قوچ و میش، کل و بز، جبیر و پلنگ تشکیل می‌دهد. همچنین یکی از معدود مناطق ایران است که رودک عسل‌خوار در آن زندگی می‌کند که یکی از حیوانات کمیاب در ایران و جهان می‌باشد. از دیگر جانوران این زیستگاه می‌توان به پستاندارانی همچون کل و بز، قوچ و میش، شغال، کفتار، گراز، گرگ، آهو، خرگوش و … اشاره اشاره نمود. همچنین انواع پرندگان شکاری از جمله عقاب دو برادر، عقاب مارخور، دلیجه کوچک، شاهین، پیغو و قرقی در این زیستگاه مشاهده شده‌اند. پرنده جیرفتی که از جمله پرندگان کمیاب محسوب می‌شود در این پناهگاه زندگی می‌کند. شایان ذکر است که این محدوده زیستگاه گونه‌های با ارزشی چون خرس سیاه، گورخر ایرانی و دال بوده‌ است که هر سه گونه در این منطقه منقرض شده‌اند. حدود ۸ راس گورخر از سایر زیستگاه‌ها به سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در پارک ملی خبر منتقل شده‌ است تا در صورت ازدیاد و امکان، این گونه مجدداً به منطقه معرفی و رهاسازی شود. بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۱ به روش مشاهده مستقیم؛ تعداد ۱۹۳۴ راس کل و بز، ۱۶۸۶ راس قوچ و میش و ۴۸۴ راس جبیر و حیواناتی نظیر گربه جنگلی، گرگ، کفتار، خوک وحشی و پلنگ نیز مشاهده گردید.