موزه آب یزد
در موزه آب یزد بیش از ۲۰۰ شیء تاریخی مختلف با موضوع آب به نمایش گذاشته شده است .
محل این موزه در خانه تاریخی کلاهدوز‌ها است که در ادامه هم به محتویات موزه و هم بنای موزه خواهیم پرداخت .
چه چیزهایی در موزه وجود دارد ؟
- ابزار مخصوص و نحوه حفر قنات
قنات‌ها از مهم‌ترین سازه‌های کهن ایرانیان است که در سطح جهانی هم مطرح است و نام قنات ایرانی در فهرست آثار یونسکو نیز دیده می شود . در موزه آب یزد نیز لوازم و ابزار مختلف برای حفر قنات‌ها، کلنگ‌های ویژه کندن کاریز، چرخ چاه، لباس مقنی، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در زمان کندن قنات و… دیده می شود .
در موزه آب ماکتی وجود دارد که چگونگی گردش آب در قنات‌ها را به نشان گذاشته است.
در این موزه مجسمه‌هایی نیز وجود دارند که نمایشگر مردم مختلف در حال انجام کار‌های مربوط به قنات هستند. از جمله این مجسمه‌ها می‌توان به مجسمه مقنی‌ها (افرادی که کارشان حفر قنات بود) اشاره کرد. نکته قابل‌توجه در‌خصوص این افراد این است لباس کار آن‌ها سفید بوده است. علت سفید بودن پوشش آن‌ها این بوده که در محیط تاریک و بزرگ قنات‌ها، به‌خوبی دیده شوند و بتوانند همدیگر را پیدا کند. برخی لباس کار مقنی‌ها را به کفن تشبیه می‌کردند؛ چرا‌که هر‌لحظه احتمال ریزش جانشان را تهدید می‌کرد.
چرخ چاه از دیگر آثار مهمی است که در این موزه به چشم می‌خورد. این وسیله از مهم‌ترین ابزار برای حفر چاه بوده است. در کنار چرخ چاه نیز مجسمه چاه‌کنی به چشم می‌خورد.
- اسناد و وسیله‌های مربوط به تقسیم و وقف آب
اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی مربوط به آب نیز در این موزه قرار دارد . کتابچه میرآب‌ها و اسناد توزیع آب از خاص‌ترین و جالب‌توجه‌ترین آثار موجود در این بخش هستند. میر‌آب در لغت یعنی رئیس یا امیر آب. به شخصی که در گذشته توزیع‌کننده آب قنات میان افراد مختلف بود، میر‌آب می‌گفتند. در گذشته میرآب‌ها با استفاده از ابزاری به‌نام ساعت آبی، زمان تحویل آب به هر شخص را محاسبه و تعیین می‌کردند. جالب است بدانید که در این موزه نخستین ساعت آبی دنیا با قدمتی بیش از ۷۰۰ سال نگهداری می‌شود. این ساعت آبی جزو ارزشمند‌ترین آثار موجود در این موزه است.
از دیگر اسناد موجود در موزه آب یزد می‌توان به اسناد ازدواجی اشاره کرد که در آن‌ها آب را به عنوان مهریه تعیین کرده‌اند؛ چرا که در آن زمان، آب همچون طلا ارزشمند بود! همچنین در این موزه اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهند برخی خیرین مقداری از سهم آب را به زنان بی سرپرست و یتیمان بخشیده‌اند.
- ظروف و وسایل تاریخی
از آنجایی که در گذشته خبری از لوله‌کشی آب نبود، مردم ناچار بودند آب برای مصارف مختلف را از منبع اصلی به محل استفاده خود منتقل کنند. همچنین در گذشته در اغلب خانه‌ها، جایی مخصوص برای نگهداری آب وجود داشت. در موزه آب یزد بسیاری از ظروف و وسایل تاریخی که از آن‌ها برای نگهداری، حمل آب و کاربرد‌های مشابه استفاده می‌شد، نگهداری می‌شوند. از جمله این ظروف، ابزار و وسایل می‌توان به انواع شیرهای برداشت آب از آب انبارها، ظرف‌های سفالی و شیشهای مخصوص حمل و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و… اشاره کرد.
در این موزه همچنین مشربه‌ای چند‌هزار‌ساله وجود دارد که نام آن در کتاب‌های تاریخی و قدیمی نیز به چشم می‌خورد. از دیگر آثار ارزشمند موجود در این موزه می‌توان به ظرف شیشهای اشاره کرد که دارای لوله‌های جانبی است. این ظرف شیشهای به‌صورت دو جداره است و در گذشته‌های دور از این ظرف برای خنک‌کردن و تصفیه آب استفاده می‌شد؛ به این صورت که مقداری آب داخل آن می‌ریختند و بالای آن برف می‌گذاشتند. برف‌ها به تدریج آب می‌شدند و در نهایت آبی خنک، تازه و عاری از آلودگی از لوله‌های جانبی ظرف خارج می‌شد.
بنای موزه (خانه تاریخی کلاهدوز‌ها) :
قدمت بنای موزه آب یزد به سال 1226 هجری شمسی برمی‌گردد. این بنا به شخصی به نام حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز از تجار سر‌شناس عصر قاجار و خانواده وی تعلق داشت. بعد‌ها در سال 1379 همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی کاریز، این بنا به موزه‌ای تبدیل شد تا جلوه‌گر ارزش بسیار آب در مناطق کویری باشد و عموم مردم نیز بتوانند از آن بازدید کنند.
یک رشته کاریز چند‌صد‌ساله از میان آن می‌گذرد. این کاریز روزی آب آشامیدنی مردم منطقه را تأمین می‌کرد و برای مردم شهر یزد ارزش بسیاری داشت.
مساحت خانه کلاهدوز‌ها بیش از ۷۲۰ متر‌مربع است . این خانه ۵ طبقه یا ۵ سطح دارد که در ادامه راجع‌ب ه هر‌یک از آن‌ها توضیح خواهیم داد :
- سطح اول (طبقه منفی ۳) | پایین‌ترین طبقه خانه
این قسمت پایین‌ترین طبقه خانه است. از این طبقه انشعاب دو کاریز رحیمآباد و زارچ می‌گذرد. قنات بزرگ و قدیمی زارچ با ۷۵ کیلومتر طول و قدمتی بالغ بر ۲هزار سال، هنوز هم فعال است.
- سطح دوم (طبقه منفی ۲) | محل شست‌و‌شو و نگهداری خوراکی‌ها
سطح دوم خانه کلاهدوز‌ها که در عمق ۱۰متری سطح زمین قرار دارد، پایاب ( به محلی که آب قنات در آنجا به سطح زمین می‌رسد، پایاب می‌گویند ) و انباری خانه است. پایاب این خانه تاریخی فضایی هفت ضلعی دارد و در مرکز آن حوضی آبی رنگ به چشم می‌خورد که آب کاریز از آن گذر می‌کند. در گذشته، ساکنان این خانه، در این محل، ظرف‌ها و لباس‌ها خود را می‌شستند.
دمای هوا در این سطح در تمام طول سال خنک است و به همین سبب در گذشته از این محل برای نگهداری خوراکی‌ها نیز استفاده می‌شد. البته نگهداری غذا‌ها و خوراکی‌ها در این محل روش خاصی داشت. به این صورت که مواد خوراکی را روی صفحه‌ای چوبی قرار می‌دادند و سپس آن را از سقف آویزان می‌کردند. علت اصلی خنک بودن هوا در این سطح، گذر آب قنات بود. با‌اینکه امروزه آب قنات در این طبقه جریان ندارد، باز‌هم دمای این طبقه به مراتب کمتر از دمای محیط بیرون از آن است.
- سطح سوم (زیرزمین) | محل سکونت در تابستان ها
سطح سوم خانه کلاهدوز‌ها، زیرزمین آن است. در چهار‌طرف حیاط، درست زیر اتاق‌های همکف، زیر‌زمین‌هایی با اتاق‌ها و دالان‌های متعدد وجود دارند. ساکنان این خانه در اغلب روز‌های فصل گرم تابستان، در این طبقه سکونت داشتند؛ چرا‌که دمای آن کمتر است. هر اتاق در زیرزمین، به شخص خاصی تعلق داشت و ساکنان خانه هر‌کدام اتاق شخصی خود را داشتند.
- سطح چهارم (همکف) | محل سکونت اصلی
این سطح شامل بخش‌های مختلفی از جمله اتاق ارسی، اتاق پنج‌دری، اتاق دالان، اتاق بادگیر، تالار و… می‌شود. این بخش محل سکونت اصلی ساکنان خانه تاریخی کلاهدوز‌ها بوده است. در گذشته، حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز به همراه همسر، فرزندان، عروس‌ها و خدمتکارانش در این محل زندگی می‌کردند. در ادامه راجع به اتاق‌های سطح چهار این خانه توضیح می دهیم :
اتاق ارسی :
به اتاقی که پنجره‌های آن به شکل ارسی بود و از پایین به بالا باز می‌شدند، اتاق ارسی گفته می‌شد. زمان عروسی یکی از فرزندان از این خانه به عنوان حجله‌خانه و همچنین مهمان‌خانه استفاده می‌کردند. در زیر اتاق ارسی، اتاقی دیگر در طبقه زیرزمین وجود دارد که در گذشته از آن برای نگهداری خمره‌ها، شیشه‌های ترشی و سرکه استفاده می‌شد.
اتاق پنج دری
اتاق پنج‌دری موزه آب یزد، محل سکونت خدمه و خیاط خانه بود. در زیرزمین خانه، درست در زیر اتاق پنج‌دری، اتاق بزرگی بود که در روز‌های گرم سال از آن به عنوان غذا‌خوری اهل خانه استفاده می‌شد.
اتاق دالان
درست در کنار اتاق پنج‌دری، اتاقی بزرگ با تزئیناتی چشمگیر وجود دارد که در گذشته اتاق شخصی و محل سکونت حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز بوده است. پس از مرگ وی، اتاق دالان به همسرش تعلق یافت.
اتاق بادگیر
در سمت دیگر اتاق پنج‌دری، اتاق دیگری وجود دارد که در گذشته دارای بادگیر بود و به همین سبب از آن با عنوان اتاق بادگیر یاد می‌شود. این اتاق محل سکونت دختر آقای کلاهدوز بود.
تالار
تالار این خانه محوطه‌ای بزرگ است که سقفی بلند و قوسی‌شکل دارد. در گویش یزدی به این محل خنک جای گفته می‌شود. یعنی جایی خنک برای استراحت و گذراندن روز‌های گرم در فصل تابستان.
- سطح پنجم (پشت بام) | چاه خانه
سطح پنجم موزه آب یزد، پشت‌بام بناست. به این بخش چاه‌خانه می‌گویندچون محل قرار‌گیری چاه و چرخ چاه است. در گذشته از طریق این چاه و چرخ چاه آب چاه‌های چهل گز را برای آشامیدن، شست‌و‌شو، مصارف بهداشتی و… استفاده می کردند .
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!