مسجد شاه اصفهان
مسجد شاه اصفهان مهم‌ترین مسجد تاریخی اصفهان و یکی از مساجد میدان نقش جهان است .
قدمت :
این مسجد در دوران صفویه ساخته شده است و در سال ۱۰۲۰ هجری به فرمان شاه عباس یکم، در بیست و چهارمین سال سلطنت وی، شروع شد و تزئینات و الحاقات آن در دوره شاه صفی به اتمام رسید. شاه عباس مسجد را برای شادی روح جدش، شاه طهماسب بنا کرد .
نام های دیگر :
مسجد جامع عباسی و مسجد سلطانی از نام های دیگر این مسجد بودند و بعد از انقلاب سال 1357 نام این مسجد به مسجد امام تغییر یافت .
ثبت در فهرست آثار ملی و میراث جهانی یونسکو :
این بنا در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و همراه با میدان نقش جهان، به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است .
ویژگیهای معماری مسجد شاه اصفهان :
بنای کنونی در ضلع جنوبی میدان نقش جهان واقع شده و از نظر ویژگیهای معماری، تزیینات و آثار نفیس دیگر از برجسته‌ترین آثار معماری ایران است.
تمام مسجد دارای تناسبی شاهانه بوده و بر شالوده‌ای وسیع بنا شده است.
قوس نیم گنبد سردر خارجی در میدان ۲۷ متر بلندی دارد و بلندی مناره‌ها در حدود ۴۲ متر است.
مناره‌های بالای شبستان از آن هم بلندتر است، در حالی که گنبد روی آن بلندتر از همه قرار واقع شده است.
جلوخان، که خود تقریباً ساختمانی است، حالتی دعوت‌کننده دارد که جمعیّت بیرون را به مسجد فرا می‌خواند.
نمای حیاط به دالان‌ها، طاقچه‌ها، توده‌های مقرنسهای روشن و نوارهای درازی از کتیبه‌های سفید درخشان آراسته است و سراسر آن از کاشی‌های هفت رنگ الوان پوشیده شده که مایه‌های آبی بر بالای پوشش زیرین مرمر با مایه‌های طلایی مستولی است.
دو قابی که در دو طرف ورودی واقع شده طرح سجاده را دارد که نمازگزار بر آن نماز می‌خواند.
در فاصله‌ای بیشتر حجم جالب توجه این نما، که گاه بر اثر رنگ آبی درخشانش حالتی تقریباً اثیری پیدا می‌کند، کاملاً بر میدان مسلط است .
جلوخان رو به شمال است، همچنان‌که ضرورت میدان بوده، ولی از آنجا که محراب می‌باید رو به قبله باشد (یعنی شمال شرقی به جنوب غربی) برای جلوگیری از قناس شدن سلیقه و دقت زیادی لازم بود. این مشکل به بهترین شکل حل شده است. شخص از جلوخان وارد دهلیزی می‌شود که مدور است و از این رو هیچ جهتی ندارد و می‌تواند مانند پاشنه‌ای باشد که محور بنا بر روی آن بچرخد. دهلیز رو به طاق بلند ایوان شمالی باز می‌شود و از عمق تاریک آن انسان ناگهان حیاط روشن از آفتاب را می‌بیند. در آن سوی حیاط سر در وسیع شبستان قرار دارد .
تزئینات بنا :
تزئینات عمده این مسجد از کاشی‌های خشت هفت رنگ است.
در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگ ساده‌ای بر روی زمین به شکل شاخص در محلّ معیّنی تعبیه شده است که ظهر حقیقی اصفهان را در چهار فصل سال نشان می‌دهد و شکل ظاهری آن مانند یه مثلث است و محاسبه آن را شیخ بهائی دانشمند، فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عبّاس انجام داده است.
کتیبه‌های این مسجد شاهکار خوشنویسان معروف عهد صفویّه مانند علیرضا عباسی و عبدالباقی تبریزی و محمدرضا امامی است. کتیبه سردر باشکوه مسجد به خطّ علیرضا عباسی خوش‌نویس نامدار عصر صفویّه است که تاریخ آن سال ۱۰۲۵ ذکر شده است.
اسپرهای طرفین در ورودی ۸ لوحه با نوشته‌هایی مشکی بر زمینه فیروزه‌ای دارند که در هر یک از این اسپرها، ۴ لوحه کار گذاشته شده. در جلوخان سردر مسجد نیز کتیبه‌هایی با عبارات و اشعاری وجود دارد.
تخت سنگ بزرگی نیز در ضلع غربی جلوخان هست که از نوشته‌های آن تنها بسم الله الرحمن الرحیم به جا مانده است.
کتیبه نمای خارجی سردر، خط ثلث سفید بر زمینه کاشی خشت وجود دارد. اشعاری به خط نستعلیق در اصلی مسجد را که پوشش نقره و طلا دارد زینت بخشیده است؛ در این اشعار سال اتمام و نصب در ۱۰۳۸ تا ۱۰۵۲ ذکر شده‌است؛ اشعار یاد شده ۱۶ بیت است که هشت بیت آن بر یک لنگه و هشت بیت دیگر بر لنگه دیگر آن به‌طور برجسته نقش بسته است. این در، در ضلع جنوبی واقع است .
سنگاب ها :
مجموعا هفت سنگاب در مسجد امام وجود دارد.
۱- سنگاب در ورودی: این سنگاب بر روی پایه‌ای هشت‌ضلعی در برابر درِ ورودی مسجد قراردارد، و از سنگ یشم ساخته‌شده‌است. کتیبه‌ای بر روی این سنگاب وجود ندارد، و بر سطح خارجی آن، با فاصله‌ای از لبه، نقشهای برجسته گل و بته کنده‌کاری شده‌است. از اواخر دهه ۱۳۷۰ حفاظی چوبی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی دور سنگاب نصب شده بود که در سال ۱۳۸۹ با حفاظی شیشه‌ای تعویض شد. با وجود حفاظ امکان لمس سنگاب وجود ندارد.
۲- سنگاب چهلستون غربی: این سنگاب هم از سنگ یشم ساخته شده و بر پایه‌ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه‌دار قرار گرفته است. علاوه بر نقشهای گل و بته در سطح خارجی سنگاب، در اطراف لبه آن اشعاری به خط نستعلیق به صورت برجسته کنده‌کاری شده است، و در بین بیت‌های شعر اصلی، جملات شعرگونه دیگری در وصف علی نگاشته شده‌اند. متن اشعار به این قرار است:
چون به فرمان سلیمان شاه جهان آنکه باشد فلکش از مه نو حلقه به گوش
علی حبه جنه
شاه جم‌جاه کز آوازه آب تیغش شد به کانون جهان آتش بیدار خموش
قسیم النار و الجنه
گشت در مسجد شاه این قدح آب تمام که ز هم چشمی او جام بیامد به خروش
وصی المصطفی حقاً
نیست بر ساغر زرین فلک چشمک‌زن بسکه موجش شده چون آب گهربار ز نوش
امام‌الانس و الجنه
گرچه سرپوش به دریا نتوان پوشیدن لیک بر شهرت بحرست حبابش سرپوش
یا قاهرالعدوّ
حضر چون وصف روان‌بخشی این آب شنید گفت با آب بقا آب رخ خود مفروش
یا والی‌الولی
چون به یاد شهدا آبخوری می‌گوید لب باز قدح او که به جان بادت نوش
یا مظهرالعجایب
فکر سامی پی تاریخ به هر سو می‌گشت گفتمش زمزمی از کعبه ثانی زده جوش
یا مرتضی علی ۱۰۹۵
بر اساس این شعر، سنگاب در زمان شاه سلیمان و در تاریخ ۱۰۹۵ (قمری) برابر با ۱۰۶۳ (خورشیدی) ساخته‌شده‌است. با استفاده از حساب ابجد، جمله «زمزمی از کعبه ثانی زده جوش» هم همین تاریخ را بدست می‌دهد.
4 – سنگاب چهلستون شرقی: این سنگاب از جنس سنگ آهک است و به این دلیل دارای نقش و رگه‌های طبیعی است. پایه آن هشت‌گوش است و در میان دو پاشویه چهارگوش قراردارد.
5 – سنگاب گنبد غربی: این سنگاب از جنس سنگ مرمر است و پایه‌ای چهارگوش دارد که در میان دو پاشویه قرار گرفته‌است. آب اضافی که از سنگاب بیرون می‌ریخته در پاشویه‌ها جمع می‌شده‌است. به علت نرم بودن جنس سنگ مرمر، در طول زمان مردم یادگاریهایی بر روی این سنگاب نوشته‌اند.
سنگاب گنبد شرقی: این سنگاب قرینه سنگاب گنبد غربی است، و دارای همان جنس، شکل، و خصوصیات نصب است.
۶- در دالان مشرف به حیاط در گوشه جنوب غربی مسجد سنگابی وجوددارد که این جملات بر روی آن حک شده‌اند: «وقف حضرت امام حسین کرد این حوض را هرکه طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود. سنه ۱۹۰۱». به نظر می‌رسد که سنگتراش تاریخ را اشتباه حکاکی کرده‌باشد و تاریخ درست احتمالاً سال ۱۰۹۱ (قمری) است که برابر سال ۱۰۵۹ (خورشیدی) و مصادف با حکومت شاه سلیمان خواهدبود.
۷- در انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد سنگاب دیگری قرار دارد که شبیه به سنگاب دالان جنوب غربی است، و دارای چند نقش ساده و ناقص بر بدنه و برجستگی جای کاسه آب است. این سنگاب بر روی پایه گردی قراردارد.
امامان جمعه و جماعت :
میرجمال‌الدین کاشی، محقق سبزواری، شیخ بهایی، ملا محسن فیض کاشانی، محمدتقی مجلسی، محمدباقر مجلسی، محمدصالح خاتون‌آبادی، محمدحسین خاتون‌آبادی، میرمحمدحسین سلطان‌العلما، سید جلال‌الدین طاهری و سید علی قاضی عسکر در این مسجد به امامت جمعه و جماعت و همچنین ایراد خطبه و تدریس می‌پرداخته‌اند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!