خانه زینت‌ الملک ( موزه مشاهیر فارس )

خانه زینت‌ الملک مربوط به دوره قاجار است و ساخت ان در حدود سال 1252 هجری شمسی توسط علی محمد خان قوام الملک دوم آغاز و حدود 12 سال ساخت آن طول کشید .

این خانه به دلیل سکونت خانم زینت الملک قوامی ، دختر قوام الملک چهارم، به این نام معروف است.

این خانه از آثار باستانی شیراز است و گردشگران زیادی از این بنا دیدن می کنند و زیرزمین این خانه موزه مشاهیر فارس یا موزه مادام توسوی است .

آدرس : شیراز، خیابان لطف علی خان زند، پیاده‌راه قوام ( مسیریابی از گوگل مپ )

ثبت در فهرست آثار ملی ایران :

این اثر در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۹۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است .

معماری خانه زینت‌ الملک :

خانه زینت‌ الملک با وسعت ۲,۷۰۰ متر مربع در زمینی به مساحت ۳,۲۹۰ متر مربع به فاصله یک کوچه از خانه قوام قرار دارد. خانه قوام و خانه زینت الملک مجموعه قوام را تشکیل می‌دهند و تونلی زیرزمینی آن‌ها را به‌هم متصل می‌کند؛ تونلی که در گذشته برای عبور و مرور امن ساکنان خانه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اندرونی و بیرونی، هشتی، حوض و … از جمله مشخصه‌های معماری ایرانی هستند که در خانه زینت الملک به چشم می‌خورند.

ورودی این خانه به هنر معرق‌کاری مزین شده است و در کنار آن دو سکوی نشیمن به ارتفاع ۷۰ سانتی‌ وجود دارد که دو سرباز قاجاری با اسلحه کنار آن‌ها دیده می‌شوند.

کتیبه‌ای سنگی بر سر در ورودی خانه  از دیگر جاذبه‌های بنا به شمار می‌آید؛ کتیبه‌ای که روی آن تاریخ ۱۳۰۰ هجری قمری حک شده است.

پس از گذر از هشتی خانه درگاه ورودی حیاط دیده می شود . ازاره‌های سنگی حجاری و مشبک‌کاری شده ، باغچه‌های زیبا و حوض سنگی در حیاط خانه و همچنین کاشی‌ کار‌های هفت‌ رنگ ‌تصویر دو فرشته، خورشید، دو شیر شمشیر به دست و آیات قرآنی بر پیشانی بنای عمارت اصلی از مشخصه‌های بارز این خانه به شمار می‌روند.

حوض وسط حیاط به آب قوامی مشهور است  و در گذشته آب‌انبار بوده است؛ آب‌انباری با یک سیستم کانال بندی تا سر کوچه که به آن تنبوره می‌گفتند. این آب‌انبار از زیر زمین خانه عبور می‌کرده است.

عمارت اصلی خانه زینت الملک دو طبقه و دارای بیش از ۲۰ اتاق مزین به نقاشی‌های گل‌ و بوته، حیوانات و پرندگان و هنر گچ‌بری، آینه‌کاری، منبت‌کاری، حجاری سنگ (نقاری) و دیگر تزیینات است که سقف بیشتر آن‌ها چوبی است. تمام اتاق‌ها غیر از قسمت شرقی به هم راه دارند و به آخرین اتاق قسمت غربی می‌رسند.

پنجره‌های ارسی از دیگر زیبایی‌های اتاق‌های عمارت اصلی هستند؛ پنجره‌هایی که نور خورشید را روی در و دیوارها منعکس میکنند و فضای زیبایی را به وجود می آورند.

در برخی اتاق‌ها تصاویری از زنان و کودکان اروپایی دیده می شود که تاثیرپذیری معماری قاجاری از فرهنگ، معماری و هنر اروپایی دیده می شود .

درون خانه زینت الملک دارای یک محور اصلی طولی است و در ضلع غربی آن تالار آینه به چشم می‌خورد؛ تالار تابستانه یا شاه‌نشین نیز زیر تالار آینه قرار گرفته است و آجرهای تزیین شده دارد. کف طبقه اول عمارت زینت الملک با کاشی‌های آبی رنگ خوش نقش‌ونگار و کاشی هفت‌رنگ با نقش منظره پوشانده شده است و بدنه و دیواره‌های اتاق پنج دری ضلع شمالی، سقف و دو گوشواره تالار آینه ضلع غربی، مزین به هنر آینه‌کاری هستند.

تنها سقف مزین به هنر مشترک آینه‌کاری روی چوب و نقاشی روی چوب ایوان قسمت شرقی بنا بوده است که متاسفانه به‌دلیل آتش‌سوزی از بین رفته است. 5 ستون‌ قسمت جنوبی خانه نیز چوبی هستند و دور آن‌ها به خاطر جلوگیری از نفوذ موریانه از الیاف مقاوم استفاده شده است. درب‌های منبت‌کاری‌شده در بنا از جنس صدف و چوب گردو هستند.

زیرزمین کل بنا از قسمت جنوبی تا قسمت شمالی ادامه دارد. قسمت جنوبی زیرزمین اسلحه خانه بوده‌ است؛ زیرا مالکان خانه والی شیراز بودند و گروهی از سربازان را در اختیار داشتند. قسمت شمالی زیرزمین نیز مکانی برای نگهداری حبوبات، عرقیات و برنج بود. از حیاط به زیرزمین چهار ورودی وجود دارد که دو راه آن با سنگ مسدود شده است. بخشی از زیرزمین خانه زینت الملک در حال حاضر توسط یک هشتی در زیر کوچه به نارنجستان متصل می‌شود و بخشی دیگر از طریق چهار پله به حیاط راه دارد.

موزه مشاهیر فارس یا موزه مادام توسوی :

زیرزمین خانه زینت الملک از سال ۱۳۸۲ تبدیل ببه موزه تاریخ فارس یا موزه مشاهیر است؛ موزه‌ای که به موزه مادام توسوی ایران شهرت دارد و مجسمه‌های مفاخر ایران به‌ ترتیب ادوار مختلف تاریخی در آن به نمایش گذاشته شده‌اند.

در ابتدای ورود به موزه تاریخ فارس تندیس زینت‌الملک و دو سرباز قاجاری در دو طرف آن دیده می شود . کمی که جلوتر ، سیر تاریخی موزه از دوره هخامنشیان شروع می شود. مجسمه‌های افراد مهمی از دوره‌های مختلف تاریخی در این موزه به نمایش گذاشته شده‌اند و با دیدن آنها می توان به گذشته سفر کرد .

تندیس عشایر فارس از جذاب‌ترین بخش‌های موزه تاریخ فارس است .

همچنین در گوشه‌ای از موزه، شاپور اول ساسانی  در حالت ایستاده با موهای بلند و لباس‌های مخصوص دربار دیده می شود که یک دستش را به کمر خود گرفته و کلاه بزرگ قرمز رنگی نیز روی سرش دارد.

منصور حلاج پایین دار در زیر یک طاق در موزه تاریخ فارس در خانه زینت الملک ایستاده است؛ وی یکی از عرفای قرن سوم بود که پس از بازگشت از سومین سفر حج خود، به اتهام کفر توسط قاضی بزرگ بغداد، «ابن داوود اصفهانی»، به اعدام محکوم شد.

در بخش دیگری از موزه کریم‌خان زند دیده می شود که روی دو زانو نشسته است. تندیس مشاهیر دیگری چون سعدی شیرازی ، باربد موسیقی‌دان ، قاآنی، صورتگر شیرازی، باباکوهی، ملاصدرا، وصال شیرازی، قطب‌الدین شیرازی، محمد نمازی و بسیاری دیگر از شخصیت‌های برجسته دوره‌های مختلف تاریخ همراه با توضیحاتی درباره آن‌ها در این موزه در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.

جدیدترین مجسمه در موزه تاریخ فارس، تندیس شهید عباس دوران است.

درمجموع، بیش از ۵۰ مجسمه و پنج سردیس در موزه تاریخ فارس قرار دارد.

فاصله تا اماکن مهم شهر :