ارگ کلاه‌ فرنگی بیرجند

ارگ کلاه‌ فرنگی بیرجند یکی از آثار تاریخی شهر بیرجند است . این اثر تاریخی زمانی مقر حکومتی بود و اکنون محل فرمانداری بخش بیرجند می باشد .

سال ساخت :

این بنا در اواخر دوران زندیه و ابتدای دوره قاجار و بین سال‌های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری ساخته شده‌ است .

ثبت ملی :

در یازدهم مرداد ماه 1376 سازمان میراث فرهنگی به شماره ثبت ۱۸۸۰  این بنا را به ثبت رسانده و جزو آثار ملی ایران به شمار می رود .

نام های دیگر :

ارگ حسام الدوله

قصر بی بی عروس

ارگ سرکار

ارگ حسن خان

مالک :

این ارگ منسوب به امیر حسن خان شیبانی است و در مالکیت امیر علم خزیمه بوده که وی آن را به فرمانداری بیرجند اهدا نمود.

معماری بنا :

این ارگ به شکل شش ضلعی و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید می‌ باشد و مصالح این ساختمان از گل، آجر، آهک و ساروچ است.

بخش هم کف بنا با داشتن کاملترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاق‌هایی را در آن به وجود آورده‌ است. مجموع فضاهای به وجود آمده در طبقه هم کف، علاوه بر دارا بودن تزیینات و فنون تزیینی گوناگون به گونه‌ای طراحی شده که فضاهای مختلف مانند هشتی، گنبدی‌ها و اتاق‌ها به وسیله دالان‌های ارتباطی با هم مرتبط می‌ باشند.

حوضخانه بنا نیز مرکزیتی را در طبقه هم‌کف به وجود آورده به‌ طوری‌که ورودی‌ های مختلفی از فضای پیرامون حوضخانه به این محل گشوده می‌شوند. محوطه حوضخانه یک متر از کف اصلی بنا پایین‌ تر است و به صورت هشت ضلعی طراحی و ساخته شده‌است. فضای پیرامون این مکان دارای طاق‌ نماهای تزیینی با مقرنس‌ های زیبا می‌باشد به تعداد طاق نماها، سکوهای کوتاهی در بخش تحتانی آن تعبیه شده‌ است. روشنایی فضای حوضخانه از طریق گنبدی کلاه فرنگی و توسط پنجره‌ های نورگیر تأمین می‌ شود. آب‌ نمای زیبایی نیز با فرم مخصوص علاوه بر تهویه حوضخانه، هوای مطبوعی را در این مکان به وجود می‌ آورد. از جمله تزیینات به کار رفته در فضای حوضخانه، مقرنس، رسمی‌بندی، کاربندی‌های لانه زنبوری و تزیینات گلدانی است.

طبقه اول بنا که به صورت هشت ضلعی بر روی طبقه هم کف ساخته شده، دارای فضای کمتری است و چند اطاقک در آن ساخته شده‌ است. همچنین سه طبقه دیگر بنا به صورت نمادی ساخته شده و صرفاً به دلیل فرم‌پذیری بنا می‌ باشد.