آرامگاه سید رکن الدین
آرامگاه سید رکن الدین از بناهای باستانی یزد و مربوط به سده ۸ هجری قمری است .
مردم یزد طبق یک باور و رسم قدیمی هر چهارشنبه به زیارت این بقعه می‌روند.
(درباره سیدرکن الدین در انتهای همین مطلب نوشته ایم)
آدرس :
یزد، خیابان امام خمینی، خیابان مسجد جامع، کوچه سید رکن الدین
ثبت در فهرست آثار ملی ایران :
این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۴۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
این مکان در اصل مدرسه رکنیه بود که توسط سیدرکن الدین ساخته شده بود و از بخش‌هایی مثل رصدخانه، کتابخانه و… برخوردار بود . پس از مرگ رکن الدین و را در اینمکان دفن میکنند .
آرامگاه کمی پایین تر از سطح خیابان قرار دارد و به همین دلیل وقتی وارد بقعه می‌شوید ، باید چند پله پایین بروید تا به بخش وروردی آرامگاه برسید.
امروزه از آن مجموعه بزرگ فقط گنبد و فضای زیرین آن باقی مانده است.
بقعه سه بخش میان‌سرا، ایوان و گنبدخانه دارد و در ساخت گنبد پوسته آن از کاشی‌های سفید، فیروزه‌ای و لاجوردی بهره برده‌اند.
نقشه عمارت بر جای مانده از بنای اولیه شامل مربعی به طول ضلع داخلی حدود ۸۶ متر و ۱۱ سانتی متر و ضلع خارجی ۶۰ متر و ۱۴ سانتی‌متر و ضخامتی برابر با ۴۰ متر و ۱۰ سانتی‌متر است . این بنا یک در ورودی دارد و بالای بقعه گنبدی زیبا و خاص بر گردنی استوانه‌ای و بسیار بلند قرار گرفته است.
درون میان‌سرا بدون غرفه و هرگونه ساختارهای معماری بنا شده است .
طرفین دیوارهای خارجی ایوان بقعه با تنوع جالبی از کاشی‌های شش ظلعی مزین شده است که در سال‌های اخیر توسط مرمتگران و معماران کشور، مورد ترمیم قرار گرفته‌اند.
همچنین این بنا دارای سقفی با طاق‌های گهواره‌ای است که نورگیری شبکه‌ای در مرکز آن به چشم میخورد و نقوشی با گچ‌بری‌های زیبا دارد.
- گنبد
گنبد بقعه از دو پوسته پیوسته و به‌شکل شبدری کند تشکیل شده است که با تنوع جالبی از کاشی‌های معرق به رنگ لاجوردی، آبی فیروزه‌ای و رنگ سفید تزیین شده است. معماران در بخش زیر گنبد، پلانی چهارضلعی تعبیه کرده بودند. از نکات جالب و زیبای طراحی و معماری این اثر تاریخی می‌توان به گوشه‌سازی‌های متعددی اشاره کرد که آن را از هشت ضلعی به ۱۶ ضلعی تبدیل کرده است. در چهار قسمت کمر گنبد، نورگیرهایی به‌شکل مشبک از جنس آجر قرار گرفته‌اند که از دیگر نکات جالب معماری ایرانی به شمار می‌آید.
- تزئیانت
بقعه سید رکن‌الدین از جمله بناهای دوره آل مظفر به حساب می‌آید که همانند تمامی بناهای آن دوره، ابتدا به‌صورت سفت‌کاری و پس از آن به‌وسیله تزیینات گچ و نقاشی، از نمایی زیبا و شگفت‌انگیز برخوردار شده است. آرایه‌های معماری بسیاری در این اثر باستانی ایرانی وجود دارد که به‌عنوان نمونه می‌توان به آرایه‌های گچی برجسته، گچی قالبی، گچی فتیله‌ای، طلاکاری، کاشی‌کاری، کتیبه‌های نقاشی و نقاشی‌های تزیینی اشاره کرد.
- کاشی کاری
کاشی‌کاری یکی از عناصر تزیینی در معماری ایرانی محسوب میشود. بقعه سید رکن‌الدین یزد نیز مانند بسیاری از بناهای تاریخی از این قاعده مستثنا نیست و طراحان و معماران سازنده آن در چهار قسمت از این بنا از کاشی‌کاری استفاده کرده‌اند. گنبد بقعه از جمله بخش‌های مزین به کاشی‌کاری است که ظاهرا در قرون مختلف مورد مرمت قرار گرفته و احتمالا قسمت اصلی آن از بین رفته است.
در ازاره ایوان قطعاتی از کاشی زرین‌فام وجود دارد که مسئولان باستان‌شناسی برای جلوگیری از تخریب بیشتر، پوششی بر آن تعبیه کرده‌اند. نمای بیرونی ایوان نیز که در چند دهه گذشته به این اثر کهن اضافه شده، دارای کاشی‌کاری زیبایی است. در قسمت‌های داخلی بقعه، در نقاطی از ازاره، کاشی‌کاری‌ها به‌صورت کاشی‌های تک‌رنگ به چشم میخورد. جنس کاشی‌های گنبد و ازاره، گلی و بدنه کاشی‌های زرین‌فام در ازاره ایوان، از سنگ است.
- طلاکاری
در گذشته برای پاسداشت مقام شخص یا ابراز بزرگی و عظمت جایگاه دینی و علمی فرد مورد نظر، در بقعه یا آرامگاه وی از طلاکاری استفاده می‌شد. در بقعه سید رکن‌الدین نیز تمامی کتبیه‌ها و تصاویری که با روش‌های خاص گچ‌بری فتیله‌ای و قالبی شده‌اند، دارای طلاکاری هستند. متاسفانه به‌دلیل تخریب بر اثر گذشت زمان، امروزه بخش اندکی از طلاکاری‌ها باقی مانده است. در شمسه مرکزی سقف گنبد، تصاویر اسلیمی اطراف آن و همچنین داخل فیلپوشها، این طلاکری های زیبا به چشم میخورد.
طبق مطالعه کارشناسان، بخشی از قسمت‌ها دارای ورق قلع هستند که برای ایجاد جلوه طلایی به آن قسمت، از پوشش روغنی بر ورق قلع استفاده شده است. بخش‌های با سطوح صاف همچون شمسه‌ی مرکزی سقف گنبد، کتیبه گریو گنبد و داخل فیلپوشها از ورق طلا هستند.
کارشناسان با آزمایش بخشی از نمونه طلا دریافتند که حدود ۸۸ درصد از آن طلا است. همچنین با بهره‌مندی از تصاویر میکروسکوپی لایه‌ای از تزیینات طلاکاری، اطلاعاتی در مورد روش چسباندن یا نصب ورق طلا به زمینه به دست آوردند که نشان می‌داد، این امر توسط روغنی انجام شده که با گل سرخ رنگی شده است.
- نقاشی‌های سقف گنبد
نقاشی‌های تزیینی سقف گنبد از تصاویر هندسی و گیاهی (اسلیمی) تشکیل یافته است. برای انجام نقاشی‌های تزیینی ابتدا با تقسیم‌بندی‌های اولیه به‌وسیله ایجاد خراشی بسیار ظریف، طرح اولیه را قلم‌گیری تک‌رنگ کرده و بعدا آن را رنگ کرده بودند. پس از پایان مراحل رنگ‌گذاری، نقش‌ها مجددا قلم‌گیری نشده‌اند.
در مرکز سقف، شمسه‌ای قرار دارد که به ۲۴ قسمت مساوی تقسیم شده و خطوط اصلی این شمسه با طلا و بین آن با ۶ رنگ با سه تونالیته مختلف کار شده است. رنگ‌های بخش مرکزی شمسه به بیرون به‌ترتیب از رنگ‌های آبی، قهوه‌ای تیره، سبز روشن، قهوه‌ای روشن، سبز تیره و قهوه‌ای تیره هستند که با سه رنگ مشکی، قهوه‌ای و قرمز قلم‌کاری شده‌اند. در بخش پایانی شمسه، تزییناتی به‌شکل نیم‌دایره‌های به‌هم چسبیده و به سه رنگ، حاشیه‌کاری شده است که در قسمت‌هایی از آن، رنگ‌ها روی هم قرار گرفته‌اند. در این بخش، تصاویر اسلیمی ۱۲ مرتبه تکرار شده‌اند. طراحان هنرمند بقعه سید رکن‌الدین، بند اسلیمی دیگری را به رنگ آبی تیره با قلم‌گیری مشکی کار کرده‌اند. قسمت مرکزی این نقوش اسلیمی مزین به طلا بوده که با خط قرمز قلم‌گیری شده است .
- کتیبه ها
<p>در کتیبه‌های آرامگاه سید رکن الدین لایه‌های گاه‌گلی، گچی و پوشش صمغ گیاهی دیده می شود و آثار خطاطی هنرمندان بزرگ در آن به چشم میخورد. برخی از این خطاطی‌ها به‌صورت مستقیم با قلم‌مو و برخی با تکنیک گرته‌زنی انجام شده‌اند و در بیشتر آن‌ها آیات قرآنی نوشته شده است.
به نظر می‌رسد که روش‌های اجرای کتیبه‌های نقاشی در بنای تاریخی سید رکن‌الدین، نمونه‌ای از نقاشی‌های تزیینی باشد؛ به‌گونه‌ای که پس از اتمام لایه گاه‌گلی آستر، لایه بستر گچی به‌صورت هنرمندانه انجام شده است. پس از آن به وسیله صمغ‌های گیاهی بوم‌سازی شده و با ایجاد خراش، تقسیم‌بندی‌ها انجام شده‌اند.
از دیگر ویژگی این کتیبه‌ها، آیات قرآنی است که در بیشتر آن‌ها دیده میشود. در بعقه سید رکن‌الدین نیز در بخش‌هایی مانند سقف گنبد، ۱۲ ترنج لاجوردی در اطراف شمسه مرکزی کار شده و داخل آن‌ها سوره التین به خط ثلث و سوره اخلاص به خط کوفی نوشته شده است. همچنین در گریو گنبد، سوره الفتح تا پایان آیه پنجم به‌صورت خط کوفی وجود دارد.
در ۱۶ مقرنس زیر گوشواره‌ها عباراتی مانند القدره الله، الحکمه الله، السلطان الله، الحمدالله، القضا الله، الکرم الله، المنیه الله، العزه الله، الشکر الله و الملک الله حک شده است که امروزه برخی از آن‌ها قابل خواندن نیستند. آیه «فسیکفیکهم الله و هو السمیع العلیم» به خط کوفی در بخش‌هایی از این بنای تاریخی نوشته شده است که از آن جمله می‌توان به داخل چهار گوشواره و چهار طاق‌نمای محرابی شکل در بین چهار فیلپوش اشاره کرد. پایین گوشواره‌ها کتبیه‌ای قرار دارد که سوره یس تا پایان آیه ۱۳ و با خط ثلث خودنمایی میکند. همچنین در بخش بالایی این کتیبه، آیاتی از قرآن با خط کوفی مشاهده میشود که به‌دلیل ساییدگی و ریختگی امکان خواندن آن‌ها وجود ندارد. علاوه بر این، در چهار ضلع بقعه عبارت‌هایی مانند سبحان الله، لا اله الا الله، الحمد الله و الله اکبر به خط کوفی و به‌صورت دو رویه حک شده‌اند.
سید رکن الدین که بود ؟
سیّد ابوالمکارم رکن الدّین محمّد قاضی حسینی در حدود سال 658 هجری قمری در یزد به دنیا آمد. پدرش سیّد قوام الدّین محمّد (علی) از ریاضی دانان و نقبای یزد بود. به این علت سیّد رکن الدّین معارف علوم و ریاضی را از پدر آموخت و به رشد و بالندگی رسید . پس از فوت پدر تمام اموال وی به او رسید و توانست با تکیه به وجهه علمی و اجتماعی و مالی، آثار خیر در نقاط مختلف یزد به وجود آورد و وقفنامه‌ای برای موقوفات خود به نام «جامع الخیرات» تنظیم کرد .
سیّد رکن الدّین از سادات و از عالمان بزرگ یزد بود. او قاضی شهر یزد و مورد رجوع عموم اهالی در زمان خود بود و در محلّه «وقت و ساعت» زندگی می کرد و بنیانگذار کتابخانه و مدرسه‌ای در آن محلّه بود. به دلیل اینکه شوکت و اقتدارش در بین عامه مردم زبانزد بود، بعضی دشمنان در واقعة قتل یک زردشتی به دروغ او را متّهم میکنند و همین امر سبب خشم اتابک یوسف شاه، حاکم یزد، می شود و وی را دستگیر کرده و پس از زدن هزار تازیانه وی را در بند کشیده در چاهی در خورمیز، واقع در چند کیلومتری شهرستان مهریز، محبوس میکنند.
مأموران حکومتی پس از آن در تعقیب تنها پسرش، میرشمس الدّین محمّد، بودند که وی مخفی شده و به وسیله بعضی از دوستان از یزد فرار میکند و در آذربایجان رحل اقامت می افکند و با میانجیگری سلطان ابوسعید وسایل آزادی پدرش را از سیاهچال خورمیز فراهم می کند .
سیّد رکن الدّین محمّد پس از آزادی از بند با احترام و تکریم مردم وارد شهر یزد میشود و پس از استقبال باشکوه مردم در یزد، در مدرسه رکنیّه بار دیگر بر مسند قضا مینشیند. سپس برای انجام مناسک حج عازم حجاز میشود. وی پس از مراجعت از خانه خدا، تمام همّت خود را صرف عمران و آبادی نمود و قناتهای بسیاری به وسیله ی او دایر شد و همچنین مدرسه، مسجد، بازار و گرمابه که با تلاش و پشتکار او احداث شد. همچنین چندین آب انبار و خانقاه که در آن زمان محل تجمع شیعیان بود.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید ؟در گفتگو ها شرکت کنید!